Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) vẫn là một thách thức đối với nhiều địa phương, trong đó có Hà Nội. Do đó, công tác kiểm soát tỷ số giới tính khi sinh luôn được thành phố xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược dân số. Bằng nhiều giải pháp đồng bộ, sáng tạo, Hà Nội đã và đang từng bước giảm tỷ số giới tính khi sinh, hướng tới sự cân bằng tự nhiên, góp phần bảo đảm ổn định xã hội và phát triển bền vững trong tương lai.

Xác định nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng MCBGTKS là hành vi lựa chọn giới tính thai nhi của các cặp vợ chồng. Các quan niệm xã hội và tín ngưỡng đòi hỏi con trai phải gánh vác việc thờ cúng tổ tiên; con trai giúp củng cố địa vị của cha mẹ trong xã hội; đứa con sinh ra phải mang họ của bố… Tất cả những điều đó đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi cá nhân, các cặp vợ chồng, gia đình và dòng họ… Do đó, giải pháp then chốt nhằm ngăn chặn tình trạng MCBGTKS là phải tăng cường công tác bình đẳng giới và nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái; đẩy mạnh tuyên truyền, vận động thay đổi nhận thức của người dân, cần có những hành động thiết thực bảo vệ trẻ em để các em sinh ra được bình đẳng, dù là trai hay gái. Thời gian qua, các địa phương trên địa bàn thành phố nỗ lực triển khai đồng bộ các giải pháp kiểm soát MCBGTKS.

Trong những năm qua công tác dân số và phát triển tại phường Bạch Mai, Hà Nội đạt nhiều kết quả tích cực. Mức sinh được duy trì ổn định, chất lượng dân số từng bước được nâng cao. 9 tháng đầu năm 2025 phường Bạch Mai ghi nhận 584 trẻ sinh ra, trong đó có 289 trẻ gái. Tỷ số giới tính khi sinh đạt 107 trẻ trai/100 trẻ gái, gần tiếp cận mức cân bằng tự nhiên. Phó Chủ tịch UBND phường Bạch Mai, Trưởng Ban chỉ đạo công tác Dân số và Phát triển phường Nguyễn Thị Ngọc Anh cho biết, phường đã triển khai đồng bộ các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức của người dân về bình đẳng giới và giảm thiểu MCBGTKS. Nhiều chương trình được thực hiện cho trẻ vị thành niên, thanh niên, học sinh về chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, bình đẳng giới. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát các cơ sở y tế được duy trì thường xuyên, nhằm ngăn chặn các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi trái quy định...

Từng là địa phương có tỷ lệ MCBGTKS ở mức cao, những năm gần đây, phường Giảng Võ đã có bước chuyển mình mạnh mẽ nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp truyền thông và can thiệp trực tiếp tới từng nhóm đối tượng. Trưởng Trạm y tế phường Giảng Võ Nguyễn Thanh Hiếu, chia sẻ: “Tình trạng MCBGTKS đang trở nên phổ biến hiện nay. Trong nhiều năm qua, phường Giảng Võ cũng ở trong tình trạng MCBGTKS. Chính vì vậy, các cấp ủy đảng, chính quyền đã có những biện pháp can thiệp rất kịp thời như xác định nâng cao chất lượng dân số là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của công tác dân số trong tình hình mới. Do đó, đã tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân về chuyển trọng tâm chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Công tác truyền thông đẩy mạnh sâu rộng, nội dung phong phú, đa dạng, hình thức phù hợp với từng nhóm đối tượng góp phần nâng cao nhận thức, thái độ, hành vi của các nhóm đối tượng về công tác dân số... Các hoạt động tuyên truyền tập trung nội dung về MCBGTKS, già hóa dân số, sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên, sàng lọc trước sinh và sơ sinh, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, sức khỏe sinh sản/KHHGĐ, không kết hôn muộn, không sinh con muộn nhằm đảm bảo cân bằng cơ cấu dân số và sức khỏe sinh sản... Điển hình, phường tổ chức tuyên truyền mạnh mẽ cho các đối tượng uy tín trong cộng đồng như thế hệ ông bà, cha mẹ để dần bỏ đi tư tưởng “trọng nam, kinh nữ”. Chúng tôi đưa ra những mô hình thực tế, nơi các gia đình có con gái vẫn hiếu thảo, chăm sóc cha mẹ, thờ phụng ông bà chu đáo. Chính những tấm gương đó đã khiến nhiều bậc phụ huynh thay đổi nhận thức, từ đó không còn gây áp lực cho con cháu trong việc sinh con trai. Đối với giới trẻ, nội dung về bình đẳng giới và giới tính khi sinh được lồng ghép vào các buổi sinh hoạt câu lạc bộ, để các bạn tự nói lên quan điểm của mình, hình thành suy nghĩ tích cực và hành vi đúng đắn trong tương lai. Đến nay, năm 2025, phường Giảng Võ đang ở mức cân bằng giới tính, tỷ lệ giới tính khi sinh là 104 bé trai/100 bé gái. Đó là kết quả sau một chuỗi thời gian dài dầy công trong công tác truyền thông và vận động, từ thay đổi nhận thức đến thay đổi hành vi. Người dân không còn áp lực về nam hay nữ, không còn chọn lọc giới tính khi mang thai, nên tỷ lệ nạo phá thai trên địa bàn không còn trở thành vấn đề đáng quan tâm... 

Tương tự, xã Phúc Sơn, Hà Nội là một vùng đất bán sơn địa ở phía Tây Nam Thủ đô. Từ khi đi vào hoạt động mô hình chính quyền 2 cấp 1/7/2025, xã có diện tích tự nhiên: 49,31 km²; quy mô dân số: 54.084 người. Trưởng Trạm Y tế xã Phúc Sơn, Hà Nội Phùng Văn Hai, chia sẻ: “Công tác dân số và phát triển luôn được địa phương quan tâm chỉ đạo sát sao. Nhờ sự vào cuộc đồng bộ của cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể, nhận thức của người dân về vấn đề MCBGTKS đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, tỷ số giới tính khi sinh của xã vẫn còn ở mức cao, nhất là ở vùng nông thôn, nơi người dân chủ yếu làm nông nghiệp, trình độ dân trí không đồng đều, tư tưởng “trọng nam khinh nữ” vẫn còn hiện hữu. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ dân số còn mỏng, năng lực hạn chế, dẫn đến công tác tuyên truyền chưa bao phủ rộng. Do đó đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực lâu dài, Trạm Y tế đã phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tổ chức nhiều buổi tọa đàm, truyền thông trực tiếp tại thôn xóm, lồng ghép trong các cuộc họp... để tư vấn, vận động các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ hiểu rõ về hệ lụy của MCBGTKS, tuyên truyền Luật Bình đẳng giới, Luật phòng chống bạo lực gia đình; kinh nghiệm trong chăm sóc, nuôi dạy con cái, tâm lý lứa tuổi; chăm sóc bà mẹ mang thai... Đồng thời, tuyên truyền về vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong xã hội hiện đại, biểu dương, khen thưởng kịp thời các gia đình sinh con một bề là gái, nuôi dạy con ngoan, học giỏi; khen thưởng các gia đình thực hiện tốt chính sách dân số”...

Chị Nguyễn Thị Vượng, phụ trách công tác dân số, Trạm Y tế xã Phúc Sơn cho biết: “Chúng tôi đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền với phương châm “Mưa dầm thấm lâu”, dần xóa bỏ tư tưởng “trọng nam, khinh nữ”, muốn có con trai để “nối dõi tông đường”... tổ chức các cuộc nói chuyện chuyên đề, tư vấn trực tiếp cho các hộ gia đình có nguy cơ cao, nam - nữ chuẩn bị kết hôn; cung cấp các bản tin về MCBGTKS trên hệ thống loa truyền thanh của xã, trên nền tảng số, mạng xã hội Zalo, Facebook, fanpage... Với việc tăng cường công tác truyền thông và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự chung tay của cộng đồng đã từng bước giảm thiểu tình trạng MCBGTKS trên địa bàn xã”.

Đầu tư cho phụ nữ và trẻ em gái là đầu tư cho ổn định, thịnh vượng và hạnh phúc. Trách nhiệm của gia đình, cộng đồng và toàn xã hội trong việc kiến tạo một môi trường công bằng, nơi mọi đứa trẻ, dù trai hay gái, đều có quyền được yêu thương, phát triển và mơ ước.

Vượt qua định kiến “trọng nam khinh nữ”, nhiều gia đình sinh con một bề là gái đã và đang vun đắp hạnh phúc bằng tình yêu thương, sự sẻ chia và trách nhiệm. Với họ, hạnh phúc không nằm ở việc sinh con trai hay con gái, mà ở chỗ con cái được lớn lên khỏe mạnh, ngoan ngoãn, trở thành người có ích cho xã hội.

Chị Nguyễn Thị Huyền, 32 tuổi, ở thôn Vĩnh Lạc, xã Phúc Sơn, chia sẻ: “Tôi sinh hai con gái và quyết định dừng lại, vì sức khỏe của bản thân và điều kiện kinh tế gia đình, nếu sinh thêm bé nữa sẽ rất khó khăn bởi kèm theo nhiều chi phí nuôi con, chăm sóc con. Sinh hai con gái, tôi cũng suy nghĩ, chịu nhiều áp lực bởi những quan niệm cũ về “nối dõi tông đường”. Nhưng nhờ những thông tin từ báo đài, công tác truyền thông về hệ lụy của MCBGTKS và vai trò ngày càng được khẳng định của phụ nữ trong xã hội hiện đại, tôi đã thay đổi cách nghĩ và thấy thời nay, con trai hay con gái đều bình đẳng. Con gái ngoan ngoãn, học giỏi vẫn hiếu thảo, là niềm tự hào của cha mẹ, thế là mãn nguyện”.

Chị Đào Thị Thanh Hà, thôn Vĩnh Xương, xã Phúc Sơn, Hà Nội, sinh 3 con. Con gái đầu đang học lớp 10, con gái thứ hai học lớp 5 và con trai 5 tuổi. Gia đình chị không mấy khá giả, cuộc sống vốn đã chật vật, việc sinh thêm cháu thứ ba càng khiến kinh tế thêm phần eo hẹp. Chị Hà chia sẻ: “Sau khi sinh hai con gái, tôi vẫn cố gắng sinh thêm con trai. Ở quê, quan niệm phải có con trai nối dõi tông đường vẫn còn nặng nề. Hơn nữa, chồng tôi là con trưởng, nên cả hai vợ chồng đều mong có “nếp có tẻ” để trọn vẹn. Nhưng sau khi sinh thêm cháu thứ ba, tôi mới thấy mọi thứ không đơn giản. Việc chăm sóc, nuôi dạy ba đứa nhỏ khiến kinh tế gia đình gặp nhiều khó khăn. Chồng tôi thường xuyên đi làm xa, mọi việc lớn nhỏ trong nhà tôi đều gánh vác từ chăm con, dạy con đến lo toan chi tiêu hằng ngày. Vợ chồng tôi luôn cố gắng làm lụng, tăng thêm thu nhập để lo cho các con được ăn học đầy đủ, không thua kém bạn bè. Được cán bộ y tế trạm tuyên truyền, tư vấn về MCBGTKS, giờ nhìn lại, tôi thấy con nào cũng là con, trai hay gái cũng đều quý như nhau. Quan trọng là các con mạnh khỏe, ngoan ngoãn, học hành nên người. Đó mới là niềm hạnh phúc lớn nhất của bậc làm cha mẹ. Tôi cũng mong rằng, mọi người đừng vì những quan niệm cũ mà sinh thêm con cho đủ “nếp tẻ”, bởi chỉ khi con cái được nuôi dạy chu đáo, có tương lai tốt đẹp thì gia đình mới thực sự hạnh phúc”.

Tương tự, chị Lê Thị Hảo, phường Giảng Võ, Hà Nội chia sẻ: “Vợ chồng tôi sinh được 2 con gái, gia đình 2 bên đều khuyên nên sinh thêm 1 đứa con trai cho có nếp có tẻ. Được tuyên truyền, vận động, tôi cũng hiểu được hệ lụy của MCBGTKS, nên vợ chồng tôi quyết định không sinh thêm con nữa để tập trung chăm sóc, nuôi dạy con cái tốt hơn và có điều kiện phát triển kinh tế. Mong các con có tương lai ổn định, thành đạt, đó là niềm mong mỏi hạnh phúc của chúng tôi”.

Tham gia câu lạc bộ “Thanh niên không nên kết hôn muộn và sinh con muộn” trên địa bàn phường Giảng Võ, Hà Nội, Nguyễn Vũ Đức Phát, phường Giảng Võ chia sẻ: “Khi nghe tuyên truyền về mất cân bằng giới tính khi sinh, em thật sự thấy đây là vấn đề đáng suy ngẫm. Em nghĩ tình yêu thương và hạnh phúc của cha mẹ không phụ thuộc vào giới tính của con. Con nào cũng là món quà vô giá”.

Cũng theo chia sẻ của Bà Văn Thị Biếc, 83 tuổi, ở thôn Vĩnh Lạc, xã Phúc Sơn, Hà Nội: “Gia đình tôi chưa bao giờ đặt nặng chuyện phải có con trai. Tôi luôn nghĩ, con nào cũng là con, điều quan trọng nhất là các con có đạo đức, biết yêu thương, hiếu thảo với cha mẹ. Thực tế ở quê tôi, có nhiều gia đình có đến 4–5 người con trai nhưng khi bố mẹ già yếu thì họ lại chia tháng ra nuôi, chăm sóc bố mẹ. Trong khi đó, không ít gia đình, con gái dù đi lấy chồng xa vẫn quan tâm, chu đáo với cha mẹ, ông bà. Tôi vẫn nói với con cháu rằng, con gái hay con trai đều có thể làm chỗ dựa cho bố mẹ nếu biết sống có tình, có nghĩa. Dù là con gái, nếu có tấm lòng hiếu thuận thì vẫn đáng quý hơn gấp nhiều lần so với con trai mà không làm tròn bổn phận. Cái quý nhất không nằm ở giới tính, mà ở cái tâm và chữ hiếu của mỗi người con”.

Từ những câu chuyện đời thường như của bà Biếc, chị Huyền, chị Thủy, chị Hảo... có thể thấy hành trình thay đổi nhận thức về bình đẳng giới đang dần mang lại những chuyển biến tích cực. Nhờ sự vào cuộc kiên trì của chính quyền, ngành y tế và các tổ chức đoàn thể, ngày càng nhiều gia đình hiểu rằng, giá trị của con cái không nằm ở giới tính, mà ở tình yêu thương và sự hiếu thuận của mỗi người con.

Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhận thức xã hội đã có nhiều thay đổi, ở không ít gia đình, tư tưởng “trọng nam, khinh nữ” vẫn âm thầm tồn tại, trở thành áp lực nặng nề với người phụ nữ. Tại khoa Phụ sản, Bệnh viện đa khoa Phúc Thọ các y, bác sĩ vẫn gặp những trường hợp phụ nữ đến khám thai trong lo lắng, mang nặng tâm lý phải sinh được con trai. Bác sĩ Doãn Thanh Hương, khoa Phụ sản, Bệnh viện đa khoa Phúc Thọ chia sẻ: “Trong quá trình thăm khám và tư vấn sinh sản tại bệnh viện, tôi gặp trường hợp phụ nữ mang tâm lý nặng nề về giới tính thai nhi. Đặc biệt là những cặp vợ chồng đã có hai con gái thì việc sinh thêm con trai là mong muốn của họ. Có người bằng mọi cách để có con trai nên đã nghe theo lời mách bảo dân gian hoặc các dịch vụ chọn giới tính. Chúng tôi luôn kiên trì tư vấn, giúp các gia đình hiểu rõ rằng việc can thiệp để lựa chọn giới tính thai nhi là hành vi vi phạm pháp luật và đạo đức, đồng thời tiềm ẩn nhiều rủi ro y khoa, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe phụ nữ khi nạo phá thai và những hệ lụy về MCBGTKS... Mỗi đứa trẻ, dù là trai hay gái, đều là món quà vô giá”.

Mất cân bằng giới tính không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc dân số, mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. Theo các chuyên gia dân số, nếu tình trạng MCBGTKS không được khống chế, chỉ trong vài năm tới, Việt Nam sẽ đối mặt với “khủng hoảng thừa nam giới”. Khi đó, hàng triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn sẽ khó tìm được bạn đời, kéo theo nhiều hệ lụy xã hội như tội phạm gia tăng, buôn bán phụ nữ, mại dâm và bất ổn gia đình...

Để thực hiện thúc đẩy bình đẳng giới, giảm thiểu MCBGTKS, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội thành phố Hà Nội Vũ Duy Hưng cho biết, Hà Nội luôn quan tâm và coi trọng công tác dân số. Hiện nay, Hà Nội đã đạt mức sinh thay thế, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình chuyển hướng sang dân số và phát triển. Trong những năm qua, tỷ số giới tính khi sinh của của thành phố đã giảm dần từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 111,05 trẻ trai/100 trẻ gái, đến 9 tháng năm 2025. Tuy nhiên, vẫn còn những khu vực mất cân bằng giới tính ở mức rất cao, gây áp lực lên công tác dân số và phát triển hiện nay. Mặc dù tỷ số giới tính khi sinh của toàn thành phố đang có xu hướng giảm nhưng vẫn trên mức báo động. Nếu không có những can thiệp mạnh mẽ và kịp thời, MCBGTKS sẽ dẫn đến những hệ lụy khó lường về trật tự xã hội, an ninh, chính trị; dẫn đến hiện tượng thiếu nữ thừa nam trong độ tuổi kết hôn và dẫn đến phá vỡ cấu trúc gia đình ảnh hưởng tới chất lượng dân số trong tương lai...

Thành phố đã triển khai nhiều hoạt động nâng cao tiếng nói của phụ nữ và trẻ em gái như mô hình tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên... Hằng năm, tổ chức hàng trăm buổi truyền thông kiến thức sức khỏe sinh sản cho các đối tượng là trẻ em gái vị thành niên, thanh niên.., tổ chức truyền thông chăm sóc sức khỏe sinh sản và các bệnh lây truyền qua đường tình dục cho các đoàn viên thanh niên, truyền thông về bình đẳng giới, giảm thiểu MCBGTKS cho học sinh; tăng cường tập huấn nâng cao chất lượng chuyên môn cho đội ngũ cán bộ làm công tác dấn số; Chi cục đã phối hợp với lực lượng chức năng kiểm tra và xử lý hành vi thực hiện đăng thông tin tuyên truyền, phổ biến, tư vấn lựa chọn giới tính thai nhi không đúng theo quy định... Các sở, ngành, địa phương đã đồng loạt vào cuộc tuyên truyền về bình đẳng giới và hệ lụy của việc lựa chọn giới tính thai nhi; nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái, hướng đến một xã hội bình đẳng hơn...

Thời gian tới, Hà Nội tiếp tục đẩy mạnh kiểm soát MCBGTKS trên địa bàn thành phố giai đoạn năm 2026-2030. Mục tiêu nhằm khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, phấn đấu giảm dần hàng năm, từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên, tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu ổn định cơ cấu dân số, thúc đẩy bình đẳng giới, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển bền vững nguồn nhân lực Thủ đô. Cụ thể là khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm hàng năm, phấn đấu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố không vượt quá 109 trẻ trai/100 trẻ gái.

Giảm pháp giảm MCBGTKS không thể chỉ trong một sớm một chiều, mà là hành trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, đồng lòng của cả hệ thống chính trị và từng người dân. Hơn nữa, đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà là trách nhiệm của toàn xã hội - từ chính quyền, đoàn thế, đền từng gia đình và cá nhân. Khi mỗi người dân hiểu rằng con trai hay con gái đều là món quà quý giá của cuộc sống; khi phụ nữ và trẻ em gái được trân trọng, được sống và cống hiến bình đẳng - đó chính là nền tảng vững chắc để xã hội phát triển hài hòa, bền vững.

Với những nỗ lực bền bỉ của Hà Nội trong công tác giảm MCBGTKS đã và đang mang lại tín hiệu tích cực. Dù con đường phía trước còn nhiều thử thách, nhưng với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ các cấp, ngành, cùng sự thay đổi nhận thức của người dân, Thủ đô sẽ sớm đạt được mục tiêu cân bằng giới tính tự nhiên góp phần xây dựng một xã hội công bằng, hạnh phúc và phát triển.

Đức Vân