Trước tình hình ô nhiễm không khí với nồng độ các bụi mịn trong không khí ngày càng cao và diễn biến phức tạp của dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corona, việc sử dụng khẩu trang để phòng tránh bệnh đã khiến nhu cầu sử dụng khẩu trang tăng cao. Nhiều cơ sở sản xuất khẩu trang vì muốn thu được lợi nhuận nhanh chóng đã sản xuất và đưa ra thị trường các sản phẩm khẩu trang không đạt yêu cầu chất lượng, bán với giá cao. Do vậy, việc quản lý chất lượng khẩu trang đang được quan tâm đặc biệt.
Trên thị trường hiện có rất nhiều loại khẩu trang được quảng cáo là khẩu trang y tế, khẩu trang "cao cấp" có khả năng ngăn cản bụi mịn và vi rút. Tuy nhiên, chất lượng của các loại khẩu trang này phần nhiều không như quảng cáo. Trong thời gian gần đây, cơ quan chức năng liên tục phát hiện và bắt giữ các vụ buôn lậu khẩu trang, sản xuất khẩu trang kém chất lượng. Từ ngày 3/2 đến ngày 13/2, Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm Hà Nội đã tiếp nhận và kiểm nghiệm 51 mẫu khẩu trang y tế của Sở Y tế tỉnh Lạng Sơn, Sở Y tế tỉnh Hà Giang và Cục Quản lý thị trường Hà Nội gửi đến. Qua kiểm nghiệm, Trung tâm đã phát hiện 6 mẫu khẩu trang không đạt chất lượng, vi phạm chủ yếu là nhà sản xuất đã thay lớp màng vi lọc có tác dụng ngăn ngừa vi khuẩn bằng lớp màng giấy. Việc sử dụng các khẩu trang y tế không đảm bảo chất lượng có ảnh hưởng rất lớn tới người sử dụng, không những không có tác dụng phòng, tránh bụi mịn và vi khuẩn mà còn làm tăng nguy cơ nhiễm độc từ các chất liệu không đảm bảo.
Việc kiểm tra chất lượng của khẩu trang đang được thực hiện theo TCVN 8389-2010 trong đó có chỉ tiêu đánh giá hiệu suất lọc sương dầu. Tuy nhiên, trên thực tế nhu cầu muốn kiểm tra hiệu suất lọc không khí loại các hạt bụi với kích cỡ xác định được quan tâm nhiều hơn. Hiện nay, Việt Nam chưa có hướng dẫn cụ thể chi tiết cho việc đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang thông thường và khẩu trang y tế. Với tính chất cấp bách như vậy, Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm Hà Nội đã xây dựng đề tài "Xây dựng và xác nhận giá trị sử dụng của phương pháp đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang bằng thiết bị đếm tiểu phân không khí".
Các nội dung thực hiện bao gồm: Khảo sát phương pháp đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang thực hiện trên thiết bị đếm tiểu phân không khí lựa chọn điều kiện phù hợp: tốc độ dòng khí thổi, kích thước hạt khí phun, nồng độ dung dịch DEHS (Dung dịch tạo hạt có kích thước dạng tiểu phân)… . Thẩm định quy trình phân tích với các thông số đã lựa chọn (độ lặp lại, độ chính xác trung gian). Từ kết quả khảo sát, thẩm định lập báo cáo kết quả và xây dựng thường quy kỹ thuật để đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang thông thường và khẩu trang y tế bằng thiết bị đếm tiểu phân không khí, một thiết bị phổ biến để đánh giá tiểu phân của phòng sạch kiểm nghiệm vi sinh hoặc các phòng mổ.
Hiện nay, theo TCVN việc đánh giá chất lượng của khẩu trang thông qua hiệu suất lọc đối với sương dầu. Tuy nhiên, trên thực tế phương pháp này khó thực hiện, thiết bị không sẵn có với các phòng thí nghiệm. Trước nhu cầu kiểm tra hiệu suất lọc không khí của khẩu trang được quan tâm rất nhiều. Phương pháp đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang trên thiết bị đếm tiểu phân không khí là phương pháp có nhiều ưu điểm vượt trội, thao tác đơn giản, có thể áp dụng đối với hầu hết các phòng thí nghiệm ở Việt Nam. Đây được xem là một trong những phương pháp độc đáo, sáng tạo được thực hiện tại Trung tâm.
Về khả năng ứng dụng của nghiên cứu, việc đánh giá chất lượng khẩu trang là rất cần thiết vừa để đáp ứng công tác đảm bảo chất lượng hàng hóa, phòng chống hàng giả bảo vệ người tiêu dùng vừa nhằm đảm bảo công tác phòng chống dịch Covid-19 của người dân và các cơ sở y tế. Việc xây dựng phương pháp này là nhiệm vụ cần thiết và rất cấp bách của Trung tâm kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm Hà Nội.
Thông qua việc đánh giá hiệu suất lọc của khẩu trang y tế và khẩu trang thông thường bằng thiết bị đếm tiểu phân không khí đưa ra một phương pháp nhằm đánh giá chất lượng khẩu trang hiện nay trên thị trường. Từ đó sử dụng trong bảo hộ thương hiệu sản phẩm; chống hàng giả, hàng kém chất lượng. Và đích tới lớn nhất là đảm bảo sức khỏe người tiêu dùng.
Với kết quả đạt được, Trung tâm xây dựng thành phương pháp thử nội bộ đánh giá hiệu suất lọc không khí của khẩu trang y tế và khẩu trang thông thường, làm tài liệu sử dụng để đánh giá chất lượng các sản phẩm khẩu trang trên thị trường, đáp ứng nhu cầu của người sử dụng và phục vụ công tác đảm bảo chất lượng hàng hóa, bảo vệ sức khỏe và lợi ích của nhân dân.
Đáng chú ý, nghiên cứu còn định hướng cho ngành y tế trong việc phân loại, lựa chọn khẩu trang cho các đối tượng sử dụng, đặc biệt là nhân viên y tế của các cơ sở khám chữa bệnh - những người tiếp xúc trực tiếp và thường xuyên với nguồn bệnh. Từ đó, giúp mọi người lựa chọn, sử dụng khẩu trang đúng cách, tránh gây lãng phí. Khi sử dụng khẩu trang không đúng mục đích, không đảm bảo an toàn chất lượng có thể gây tác dụng ngược lại ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của chính mình.
Ngoài ra, trước thực trạng dịch bệnh Covid-19 đang diễn biến phức tạp, cơ chế lây lan chủ yếu của chủng vi rút mới này là việc tiếp xúc trực tiếp với dịch cơ thể của người bệnh (giọt bắn ra từ việc ho, hắt hơi, sổ mũi) thông qua nhiều con đường hoặc vô tình chạm vào các bề mặt nhiễm vi rút, sau đó vô tình đưa tay lên mắt, mũi, miệng khiến vi rút xâm nhập vào cơ thể. Việc đeo khẩu trang đúng cách và đảm bảo chất lượng sẽ giúp che được phần mũi, miệng, phần nào cản được sự phát tán từ người bệnh và ngăn chặn nguy cơ bị lây nhiễm của người bình thường.
Tuy nhiên, khẩu trang chỉ là công cụ cần thiết để ngăn chặn nguy cơ lây lan trong cộng đồng, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh chứ không hoàn toàn có thể chống lại vi rút SARS-CoV-2. Ngoài đeo khẩu trang, mọi người cần tuân thủ các biện pháp phòng tránh khác được Bộ Y tế, WHO khuyến nghị như rửa tay, sát khuẩn thường xuyên bằng xà phòng, nước rửa tay nhanh; hạn chế chạm tay lên mắt, mũi, miệng; không tiếp xúc với người bị bệnh mà không có biện pháp an toàn; không tụ tập đông người…
Nguyễn Thị Thanh Phương